COğrafya

 

RÜZGARLAR  

 
Rüzgarlar kum çakıl gibi gevşek maddeleri havalandırarak taşımak , zemine çarparak aşındırmak ve biriktirmek suretiyle yeryüzünü şekillendirirler.
Rüzgarların şekillendirici etkilerinin görüldüğü yerlerin ortak özelliği ; bitki örtüsünden yoksunluk, yağış miktarının azlığı, mekanik çözülmenin fazlalığıdır.
Rüzgarlar en fazla çöllerde etkilidir. Ayrıca karasal iklimler, kumsallar, aşınım alanlarıdır. Kıyıların şekillenmesinde dolaylı etkiye sahiptir.
 
RÜZGAR AŞINDIRMA ŞEKİLLERİ
 
MANTARKAYA (ŞEYTAN MASASI)
 
Rüzgarlar taşıdığı malzemelerle kayaların alt kısımlarına çarparak aşındırırlar . Sonuçta farklı aşınma sonucu mantara benzeyen kayalar ortaya çıkar. Yurdumuzda daha çok İç Anadolu Bölgesi'nde görülür.

 
YARDANG
 
Zemindeki farklı dirence sahip tabakalar arasındaki kolay aşınabilen kısımların aşınarak ortadan kalkması sonucu oluşan oluk şeklindeki yarıntılardır.
 
ŞAHİT KAYA

 
Farklı dirençlere sahip tabakaların üst üste tortullar oluşturduğu bölgelerde, kolay aşındırılabilen tabakaların aşındırılarak ortadan kalkması ile oluşurlar. Birbirinden ayrı duran tortul kütlelerin tabaka uzanışları karşılaştırıldığında birbirlerinin devamı oldukları anlaşılır.
 
RÜZGAR BİRİKTİRME ŞEKİLLERİ
 
KUMUL (KUM TEPELERİ)

 
Rüzgarların taşıdığı malzemeleri gücünün azaldığı yerde biriktirmesi ile oluşur.  
 
BARKAN

 
Kumulların hilal şeklinde olanlarına barkan denir. Rüzgarların hızına göre sürekli yer değiştirirler
 
LÖS
 
Kurak bölgelerde, rüzgarlar tarafından taşınarak biriktirilen topraklardır. Mineral maddelerce zengin verimli topraklardır.
 
Türkiye'de Rüzgarların Şekillendirici Etkisi 
 
Türkiye'de rüzgarların etkili olduğu alanlar sınırlıdır. İç Anadolu Bölgesi'nde Konya Bölümünde (Karapınar çevresi) etkisi fazladır. Yakın zamana kadar sürekli genişleyerek tarım alanlarını işgal eden ve görünümü çölü andıran araziler erozyonu önleme çalışmaları ile kontrol altına alınmıştır.
 
Ayrıca kumsalların bulunduğu deniz kıyılarında da etkilidir. Çukurova-Silifke deltalarının kıyı bölgeleri, Kumköy, Şile, Çeşme plajları rüzgarların en etkili olduğu yerlerdir. Bazı kıyılarımızda sahildeki kumlar rüzgarın etkisiyle tarım alanlarına kadar taşınarak tarımı olumsuz etkilemektedir. 


BUZULLAR 

 

Kutup bölgeleri ile yüksek dağların üst kısımlarında bütün yıl hiç erimeden kalan karlara toktağan kar (daimi) denir. Enlemin etkisiyle toktağan kar sınırı Ekvatordan Kutuplara doğru azalır.  

Bugün dünyanın yaklaşık %10 ‘u (15 milyon km² si) buzullarla kaplıdır. Buzulların etki alanı daha çok kutuplara yakın yerlerdir.
BUZUL ÇEŞİTLERİ
 
Sirk Buzulu :Yüksek dağlık alanlardaki küçük çukurlukları dolduran buzullardır. Yurdumuzda bazı yüksek dağlık bölgelerde vardır.
Ör: Cilo (Buzul Dağı) Sat, Ağrı, Tendürek, Süphan , Kaçkar, Erciyes, Uludağ, Beydağları, Geyik Dağları, Bolkar , Binboğa dağları gibi.
Vadi Buzulu: Buzul aşındırması ile oluşan vadilerin içini dolduran buzullardır. Ör: Cilo dağında olduğu gibi.
Takke Buzulu: Volkan dağlarının üst kısmında oluşan buzullardır. Ör: Ağrı dağında olduğu gibi
Örtü Buzulu: Kutup bölgelerinde görülür. Antartika ve Grönland’da olduğu gibi. Kutup bölgelerinde denizde yüzen buz dağlarına Aysberg denir.  
BUZUL AŞINDIRMASINDA ETKİLİ FAKTÖRLER
• Buzulun kalınlığına: Kalınlık fazla ise aşındırma oyma şeklinde , az ise törpüleme şeklinde olur.
•Yatak Eğimine: Yatak eğimi fazla ise aşındırma törpüleme şeklinde az ise oyma şeklindedir.
•Kayaların Özelliğine Zemin sert kayalardan oluşmuş ise aşındırma törpüleme şeklinde , yumuşak ise oyma şeklinde olur.  
BUZUL AŞINDIRMA ŞEKİLLERİ
 
BUZUL VADİSİ

Buzul aşındırması sonucu oluşan “U” şeklindeki vadilerdir. Akarsu vadilerine göre boyları kısadır ve sürekli iniş göstermezler (inişli –çıkışlıdır)

 
HÖRGÜÇ KAYA

Farklı aşınma sonucu oluşan ve genellikle deve hörgücüne benzeyen kayalardır.

SİRK (BUZ YALAĞI)

Dağların üst kısmında aşındırma ile oluşan küçük çukurluklardır.

MOREN 
 
Buzulların aşındırarak taşıdığı kum , çakıl gibi maddelere moren denir.
DRUMLİN

 
Buzul biriktirmesi ile oluşan alçak tepelere denir.
SANDER DÜZLÜĞÜ
Buzulların eridiği yerde ortaya çıkan akarsuların taşıdığı malzemeleri biriktirmesi ile oluşan düzlüklerdir.  
Türkiye’nin bugünkü yer şekillerinin oluşmasında en az etkili olan dış kuvvet buzullardır. Buzulların en etkili olduğu bölgemiz Doğu Anadolu Bölgesi'dir. Sebebi; yükseltisinin fazla olmasıdır.Ayrıca Doğu Karadeniz Bölümünde Kaçkar Dağı, İç Anadolu Bölgesi'nde Erciyes Dağı, Akdeniz Bölgesi'nde Toroslar ve Marmara Bölgesi'nde Uludağ'da etkilidir.


  DALGALAR

Rüzgarların etkisiyle deniz ve göl yüzeylerinde meydana gelen salınımlardır. Dalga boyu rüzgarın hızı arttıkça artar.
Dalgalar sığ kıyılarda (kıta sahanlığının geniş olduğu) biriktirme, derin kıyılarda ise  aşındırma yapar.
Dalgalar ayrıca denizlerde meydana gelen volkanizma ve depremlerin etkisiyle de oluşur. Bu dalgalara Tsunami dalgası denir.

DALGA AŞINIM ŞEKİLLERİ
 
FALEZ (YALIYAR)

Alanya-Antalya

Dağların kıyıdan dik bir şekilde yükseldiği alanlarda dalgaların yamacın altını oyması ve üst kısmın çökmesiyle oluşan yer şeklidir. Kıyıdaki diklik kara içlerine doğru geriler.
Yurdumuzda Doğu ve Batı Karadeniz kıyılarında  , Akdeniz kıyılarında (Teke yarımadası-Taşeli Platosu ) ve Marmara Bölgesinde,Tekirdağ-İstanbul arasında görülür.

DALGA BİRİKTİRME ŞEKİLLERİ

 
KUMSAL (PLAJ)
 
Dalgaların aşındırarak taşıdığı malzemeleri sığ kıyılarda biriktirmesiyle oluşan kum depolarıdır. Yurdumuzda en fazla Ege kıyılarında görülür.

KIYI OKU

Dalgaların taşıdığı malzemeleri deniz içinde veya kıyıya paralel bir şekilde biriktirmesiyle oluşan yer şeklidir.

KIYI KORDONU (SETTİ)

 
Kıyı oklarının koy ve körfezin ağız kısmını kapatacak kadar büyümesiyle oluşan yer şekilleridir.
Kıyı settinin gerisinde oluşan göle kıyı set gölü veya lagün gölü denir.Örnek: Büyük ve Küçük Çekmece gölleri

TOMBOLO (SAPLI ADA)

 

 

 

Kıyı yakınında bulunan ada ile kara arasında dalgaların getirdiği malzemeleri biriktirmesi sonucu ada karaya bağlanır. Bu şekilde oluşmuş  yer şekillerine Tombolo denir.Ör: Kapıdağ Yarımadası ve Sinop –İnceburundur